التدوین فی اخبار قزوین (کتاب)«التدوین فی اخبار قزوین»، اثرعبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی و تحقیق شیخ عزیزالله عطاردی، از کامل‌ترین و بهترین کتاب‌های تاریخ رجالی و محلی ایران که به زبانی عربی می‌باشد. ۱ - نام های دیگر کتابمولف نام‌های دیگری نیز برای کتاب خود انتخاب نموده است که در ابتدای کتاب به آنها اشاره کرده است، برخی از این نام‌ها «کتاب التدوین فی ذکر اهل العلم بقزوین» یا «التدوین فی علماء قزوین» می‌توان اشاره کرد. ۲ - انگیزه تالیفهدف مولف از تالیف «التدوین» نگارش کتابی تاریخی محلی کامل برای قزوین بوده، تا مشتمل بر اخبار قزوین و ساکنان، ذکر رجال و دانشمندان «شهرستان قزوین» باشد. و در این امر از منابع کتبی یا شفاهی فراوانی سود جسته است که اکثر آنها را کتاب‌ها و اخبار اهل سنت تشکیل می‌دهد. زیرا او خود سنی شافعی مذهب بوده است. ۳ - ساختار کتابروش مولف در فهرست بندی نام رجال بر اساس دو عاملی اصلی ترتیب الفبایی نام اشخاص و ترتیب الفبایی نام پدر می‌باشد. استثنایی که در این مورد وجود دارد تنها مربوط به رجالی با نام‌های محمد است که رافعی به خاطر احترام به نام مبارک رسول گرامی اسلام، این اسامی را در فصل اول قرار داده و همین افراد را بر اساس ترتیب الفبایی را با عنان «المحمدون حرف الالف فی آبائهم» آغاز و تا «حرف الیاء فی الاباء» پیش رفته است. فصل بعدی با عنوان «القول فی من سوی المحمدین» آغاز شده که در آن به فهرست بندی نام‌های دیگر، به جز محمد از حرف الف تا حرف یاء پرداخته است، برای نمونه اسم ابراهیم بن احمد را ابتدا، سپس ابراهیم بن بینمان، سپس ابراهیم بن جبرییل... تا ابراهیم به یوسف را مرتب فهرست نموده است. و این ترتیب تا حرف یاء که آخرین حرف از حروف الفباء می‌باشد، پیش رفته است. ۴ - گزارش محتواکتاب در چهار جلد منتشر شده که جلد اول با ذکر نسخه‌های کتاب و خطبه‌ای از مولف شروع شده، سپس مقدمه‌ای ذکر شده که مولف مقدمه را به چهار فصل تقسیم کرده است: یکم: در فضائل قزوین و خصوصیات آن که به دو بخش منقول و مستنبط تقسیم نموده و بخش منقول را به دو قسمت نقل اخبار در مورد فضیلت قزوین و دیگری، آثار بودن در قزوین تقسیم نموده است. [۱]
التدوين فى أخبار قزوين، ج۱، ص۱.
و بخش دوم را به چهار قسمت فضیلت و خصوصیات، درباره نام قزوین، در کیفیت بنای قزوین و درباره مساجد، مقابر، و مدارس شهرستان قزوین قلم زده است. پس از این به ذکر کسانی از صحابه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و تابعین که به قزوین وارد شده‌اند پرداخته؛ از جمله: براء بن عازب انصاری، سعید بن عاص اموی، سلمان فارسی، ابوهریره، سلمان بن ربیع تمیمی باهلی، ولید بن عقبه بن ابی معیط و... در این گونه موارد رافعی گاه راه افراط پیموده و مواردی را نقل کرده که سند معتبر تاریخی ندارد، مثلا اویس قرنی را از جمله تابعین بر شمرده که به قزوین آمد و در جنگ منطقه دیلم به شهادت رسید و در همان جا دفن شد. در صورتی که می‌دانیم اویس قرنی در جنگ صفین و در رکاب حضرت علی علیه‌السّلام به شهادت رسیده است و در جای دیگر ورود حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السّلام به قزوین یادآور می‌شود؛ ولی چنین نمی‌باشد و مصحح نیز این مطلب را یادآور می‌شود. بعد از ذکر تابعین و صحابه به ذکر اشخاصی که نامشان با محمد شروع می‌شود، جلد اول را ادامه می‌دهد که به نام المحمدون در کتاب ذکر شده است و با محمد بن قهیار آن را به پایان می‌برد. جلد دوم، در ادامه جلد اول با محمد بن کیلویه شروع و بخش محمدون را با محمد بن یحیی به پایان می‌برد و در این بخش (محمدون) تعدادی از کسانی که نامشان محمد است، بدون این که در نظم فوق جای دهد، در آخر این بخش ذکر کرده است. [۲]
التدوين فى أخبار قزوين، ج۲، ص۱.
و چون بخش محمدون به پایان رسید، کتاب را طبق ترتیب حروف الفباء شروع کرده، به عنوان مثال با ابراهیم بن احمد شروع و این جلد را با حرف خاء؛ یعنی خازم بن یحیی به پایان برده است. جلد سوم، کتاب با حرف دال شروع شده تا حرف عین ادامه دارد. [۳]
التدوين فى أخبار قزوين، ج۳، ص۱.
جلد چهارم: تتمه حرف عین را شروع تا پایان حرف یاء ادامه پیدا کرده است، سپس یک خاتمه که در آخر چهار جلد آن تکرار شده و در پایان فهرست اسماء تراجم چهار جلد را، در این جلد ذکر کرده و این جلد را به پایان برده است. [۴]
التدوين فى أخبار قزوين، ج۴، ص۱.
۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |